Ik heb er even over getwijfeld of ik dit zou schrijven, omdat ik me echt totaal in kan leven in… Oh nee. Dat kan ik blijkbaar niet, dat inleven. Omdat ik mijn visie heb gegeven op de – in míjn ogen! – overmatige collectieve compassionele reactie die weer eens ontstond na de vondst van het lichaam van Anne Faber, word ook ik bij voorbaat veroordeeld. Ik heb totáál geen empathie, ik laat mensen niet ‘in hun waarde’, ik probeer een punt te scoren over de rug van een vermoord meisje. En dat, terwijl ik me in feite enkel afvroeg, of ik zélf eigenlijk wel helemaal normaal ben, wanneer ik dit soort massale reacties ietwat overdreven (op het hysterische af) vind.
Reacties als ‘Mafkees. Wie ben jij om zelf zo te oordelen. Als het je niet bevalt, doe je je telefoon maar uit’ of ‘je hoeft hier [ = op FB] niet te zijn, hè!’ lieten niet lang op zich wachten. Zo makkelijk: ten eerste oordeel ik niet: ik schets enkel míjn gevoel, net als iedereen dat blijkbaar doet. Ik vertel hoe het op mij overkomt: als bijna ziekelijk. Ten tweede is ‘als het je niet bevalt, ga dan weg’ de dooddoener bij uitstek: synoniem voor ‘wil je niet zien wat wij doen, kijk dan de andere kant op’. Moet dat dan ook maar gelden als je iets doet wat echt niet mag?
Emotioneel incontinent? Ik dan ook
Ik heb wél inlevingsvermogen. Ik kan mij zelfs zó goed inleven dat ik bij iedere ietwat emotionele film al de tranen in de ogen krijg. Ook ben ik al eens ‘emotioneel incontinente borderliner’ genoemd, een titel die ik als vrouw met gepaste trots draag. Dus ja, ik voel wel degelijk mee. En dan vooral met mijn naasten en liefsten; met de mensen die ik werkelijk kén. Maar er zijn grenzen aan het uiten van compassie voor alles, iedereen en de hele wereld. Natuurlijk staat het buiten kijf dat ook ik het absoluut verschrikkelijk vind wat er gebeurd is. Wie niet.
Ook de enorme woede over ‘hoe heeft dit kunnen gebeuren’ is begrijpelijk. Die woede is nu allereerst vooral gericht op ons rechtssysteem, dat overigens nog altijd één van de beste en meest humane rechtssystemen ter wereld is. En waar dus ook fouten gemaakt worden: geen enkel systeem met menselijke factoren werkt feilloos. In alle medeleven moet er nu stante pede een schuldige, een boetedoener gezocht en aangewezen worden. Men is niet enkel meer meelevend, maar ook ‘meewoedig’ (dank aan Petra de Boevere voor deze term).
Meeleven? Eitje!
Vanzelfsprekend mag iedereen zijn of haar gevoelens uiten. Maar dan mag ik ook zeggen dat ik een ongemakkelijk gevoel krijg bij deze massale, collectieve over-empathie, die vooral op social media te zien is. Je kúnt er niet eens omheen. Profielfoto’s veranderen in Anne-ode’s of nog erger: Gif-jes. Mensen huilen in woorden, plaatsen virtuele kaarsjes, roepen massaal ‘RIP!’, ‘Sterkte’ en ‘Wáárom?’ Ze posten gedichtjes voor Anne en rouwen omdat ‘we’ haar verloren hebben. Er worden massaal plaatjes gedeeld waarop staat dat ‘Iedereen die avond met haar zou zijn meegefietst om haar veilig thuis te brengen’. Dan denk ik: sure. Was jij echt op je fiets gestapt en 25km met haar meegereden in de stromende regen, omdat er wel eens iets zou kunnen gebeuren? Get real. Maar het is zo eenvoudig om het te roepen. Social media maken ‘intens meeleven’ een eitje. Ongemakkelijk gemakkelijk.
Kende jij haar?
Al die mensen kenden Anne totaal niet. Net zomin als die twee jongetjes, Ruben en Julian, die in 2013 door hun vader vermoord en in een afvoerbuis gedumpt werden. Of An en Eefje, het ‘geval Dutroux’ (al langer terug: 1995. Toen was er nog geen Facebook voor heftig medelijdende uitingen). Of het aangespoelde vluchtelingenjongetje. Of Eberhard. Of Theo. Of Madeleine McCann. Laatste is nog steeds niet gevonden: de zoektocht moest wegens gebrek aan donaties zelfs bijna opgegeven worden, ware daar niet de Britse politie (!) die op het laatste moment met 154.000 pond bijsprong om verder te kunnen zoeken. De mensen zelf waren na 10 jaar wel klaar met doneren. Blijkbaar komt ook aan compassie een einde.
Maar ook in real life is het massale medeleven een feit: men zwermt in groten getale naar de plekken des onheils (bij Anne is de vindplaats inmiddels verboden terrein, afgezet wegens teveel ‘belangstellenden’). Men belaagt begrafenissen die de ware naasten en familie in stilte hadden willen houden, men loopt stille tochten. Zoals een goede week geleden: een bescheiden stille tocht voor de op 22 september in Vlaardingen doodgestoken Graciële Gomez Rodrigues (21). Haar broer zoekt nog naar gerechtigheid en getuigen. Maar wie denkt er verder überhaupt nog aan haar? Sorry Graciële, je was niet voldoende in het nieuws. Dan ‘leef’ je niet bij de mensen.
En voor wie het voorgaande allemaal teveel werk is, is er dus social media. Even een berichtje posten en de profielfoto veranderen; kleine moeite, groot… ach nee, laat maar. Voor mij (!) staat dat gevoelsmatig gelijk aan virtueel ramptoerisme. Online laten zien dat je er extreem dichtbij staat. En vooral: heel hard meevoelen om er verder maar niet over na te hoeven denken. Laten zien dat je betrokken bent, omdat dat voor je gevoel zo hoort en omdat – bijna – iedereen het doet. Het ‘ik was erbij’-gevoel, de ‘nu komt het wel héél dichtbij’-sensatie, maar ook het ‘kijk mij eens een goed mens zijn’-gedrag. Je Suis. Als je je gevoel of medeleven níét per direct openlijk toont en bewijst, ben je per definitie niet betrokken en een slechte, kille, veroordelende mens.
Virtueel exhibitionisme
Maar dat ben ik niet. Ik weiger enkel mee te gaan in dit emotionele exhibitionisme. Overigens:
“Het begrip exhibitionisme wordt ook in niet-seksuele zin gebruikt wanneer men veel over zichzelf prijsgeeft aan vreemden en/of graag veel aandacht krijgt, bijvoorbeeld door middel van het laten zien van zijn of haar website of door zich veelvuldig te tonen in een televisieprogramma. Iemand die daarmee behept is, wordt wel ‘mediageil’ genoemd.” (bron: wikipedia)
Aandacht en ‘meedoen’ lijken inmiddels veel belangrijker dan oprecht medeleven. Let wel: lijken (pun not intended). Er zijn vast ook velen die geheel oprecht hun medeleven willen betuigen en werkelijk geen andere manier weten dan hun profielfoto te veranderen en R.I.P. te roepen.
Kuddedieren
Dat de mensheid als zodanig collectieve gevoelens heeft, is natuurlijk niet nieuw. De mens is nu eenmaal een kuddedier, en gevoelens worden in grote mensenmassa’s intenser ervaren. Dat is het overweldigende bij concerten, de gekte bij de gaypride, groepsgedrag bij voetbalwedstrijden, motorclub-sektes, you name it. Allemaal kuddes met groepsgevoel. Ergens – geheel legitiem – bij willen horen, meegedragen willen worden. Want in je uppie ronddolen is eng; het maakt je kwetsbaar.
Aan de andere kant van het spectrum vind je inmiddels ook de tegenbeweging: degenen die zich te allen tijde krampachtig willen onderscheiden van de massa door per definitie naar links te hollen als ‘het kuddevolk’ (niet mijn terminologie) naar rechts (‘weg van het vuur’) rent. Ja, dat kan óók ‘ziekelijk’ genoemd worden.
Goede kanten van empathie
Maar ik ben de beroerdste niet: ook ik zie best de mooie kanten van zoveel betrokkenheid en medeleven. Een fijne, inhoudelijke reactie op mijn facebookposting kwam van Nicole: “Ik denk heel Nederland in shock is door deze gruwelijke daad van deze moordenaar en iedereen op zijn of haar eigen manier daar invulling aan geeft. Bovendien vind ik het prachtig om te zien dat door de kracht van deze zogenaamde ‘massahysterie en nep-empathie’ hele groepen lieve mensen zich inzetten om deze jonge vrouw te zoeken. Ik vind het jammer om het gevoel van mensen te betitelen als ‘nep’. Tenslotte heeft deze gruweldaad tot gevolg gehad dat het onderwerp weer hoog op de politieke agenda staat. Nee, ik ben juist BLIJ met deze compassie van miljoenen Nederlanders op social media en in real-life.”
Ik heb overigens het woord ‘nep’ niet gebruikt. Wel ‘hysterie’ en ‘over-empathie’. En dat is waar het me om gaat: de massale, bijna maniakale behoefte om je afgrijzen, woede en shock meteen zo verreikend mogelijk tentoon te spreiden, om de wereld te laten weten dat ook jij keihard meeleeft. Vooral nu het totaal geen moeite meer kost om dat medeleven ‘even snel’ te betuigen.
Misschien heeft al deze empathie en compassie inderdaad geholpen bij het vinden van Anne. Ik betwijfel het. Maar dat doet er niet toe: morgen gebeurt er weer iets anders waarover men in shock is. Dan is het volgende compassie-object daar en is Anne zo weer vergeten. Dát is pas triest.
Verbonden zijn of verbonden worden
Vroeger kon je je medeleven enkel betuigen als je ook enige binding met de persoon in kwestie had. Je kende het slachtoffer, vrienden of iemand in de familie. Of je woonde in de buurt. Als je iets wilde zeggen of steun wilde betuigen, stuurde je een condoleance-kaart of een open brief naar de plaatselijke krant. Tegenwoordig is dat anders: ieder nieuwswaardig slachtoffer wordt – of je wilt of niet – mediaal met jou verbonden. Je kunt door alle ‘live’ berichtgeving, profielschetsen, videomateriaal bijna niet anders dan het gevoel krijgen, dat je diegene als het ware écht kent. Alles raakt iedereen. Dagelijks in duizendvoud. En met jou je buurvrouw. Collectieve angst en afschuw: groepsgevoel ten top.
Ik hoop nu enkel nog maar dat de familie van Anne tenminste met rust gelaten wordt, een wens die ze zelf heel duidelijk geuit hebben. Maar het zal wel niet; compassie moet nu eenmaal getoond worden vandaag de dag. Of jij als naaste rouwende die compassie nu wilt of niet. Het is een basisbehoefte geworden. Een recht op meeleven.
Feit blijft dat, wanneer je op de een of andere manier van het heersende groepsgevoel afwijkt of daar zelfs maar een kritische noot bij durft te plaatsen, je blijkbaar je mond moet houden en weg moet kijken. Ik wacht op het moment dat je een werkstraf opgelegd krijgt omdat je niet conform de opgelegde norm meeleeft, handelt en spreekt.
Rest mij niets anders dan in mijn eentje een stille tocht te lopen voor de vermoorde individualiteit.
bron: pixabay.com
Bij deze voel ik me innig verbonden met jou, voel helemaal met je mee!! Ik betuig je hierbij mijn innige steun en medeleven. De enige reden dat ik me nog op social media begeef is omdat ik zo graag een column lees en soms iets leuks tegenkom. En verder….ben ik die kwetsbare eenling die de rillingen krijgt van al die empathie enzo…misschien heb ik meer autitrekjes dan ik dacht!
Dank je voor je medeleven 😉
Ja prachtig! ‘Dan denk ik: sure. Was jij echt op je fiets gestapt en 25km met haar meegereden in de stromende regen, omdat er wel eens iets zou kunnen gebeuren? Get real.’ Ik was niet met die verzopen kat meegefietst!
Ik schreef een lange brief, want ik had weinig tijd. Daar moest ik wel even aan denken Lou!
Ik loop met je mee. Heel stil.?
Dan zijn we al met z’n drieën 😉 :-*
Om het nu vooral op exhibitionisme te gooien vind ik overdreven. Het is de onmacht tegenover de gevoelde dreiging, het idee dat het jou of je dochter ook had kunnen overkomen.
Anne had je eigen vriendin kunnen zijn. Ruben en Julian hadden je eigen kinderen kunnen zijn.
Daarom hóef je ze niet te kennen. Je kent ze al: het zijn als het ware je eigen kinderen.
Sommige mensen zijn een beetje doorgeslagen in hun uitingen, maar ik denk dat het medeleven in de meeste gevallen oprecht is, een vertaling van hun onmacht en hun angsten.
Dat ben ik met je eens, Arnoud. Het is dan ook een these. Maar ik héb een vriendin verloren. En ik héb twee relatief jonge kinderen. En dan nóg denk ik niet bij iedere gruwelijke moord, ieder vreselijk auto-ongeluk, ieder geval van kanker of andere zware ziekte ‘oh mijn hemel, dat had mij of mijn kinderen kunnen overkomen’. Als je alleen maar vanuit die angst leeft en alle leed om je heen – maar vooral ook in de media – direct op jezelf betrekt (óók een vorm egocentrisch denken), leef je totaal niet meer. Dan wacht je enkel nog op de dood.
Daarnaast denk ik dus wél dat een groot aantal van die reacties enkel geplaatst wordt om het ‘kijk, ik leef mee, ik ben een goed mens’ te laten zien. Natuurlijk zijn er velen die oprecht meeleven en dat is prima, misschien zelfs fijn voor sommigen. Maar er zijn net zo velen die enkel handelen vanuit een redelijk ego-gevoel: ‘oeh, ja, vreselijk dit, laat ik maar even snel zien dat ik óók enorm betrokken ben, want stel je voor…’ – het gemak van social media. Even delen, een korte – liefst dramatische – zin en klaar is de compassie. Volledig geïnflateerd medeleven en het krampachtig breed tentoonspreiden van sociaal wenselijke gevoelens voor de eigen gemoedsgeruststelling. En voor de beeldvorming van anderen. Hoe zou jij dat willen noemen?
Ik brand een kaarsje en ben even stil.
Oke, dat was het weer, de stilte was lang genoeg. Het gedoe om die arme vrouw ook, heel triest allemaal maar je omschrijft het zo goed.
Wat een idioterie. Natuurlijk is het erg, pijnlijk en heel verdrietig zeker voor de nabestaanden, maar kom op zeg.. we hebben het over één persoon! Er worden dagelijks mensen vermist.. en zij dan ???
En maar gelijk de schuld op een kliniek gooien. Alsof die mensen niet fatsoenlijk werken, alsof ze niets te doen hebben en nu microscopisch onderzocht en bekeken gaan worden.
Overal worden fouten gemaakt.. rechters, chirurgen, oogartsen en zelfs zulke klinieken slaan wel eens de plank mis. Enig idee hoe zij zich voelen na zo’n ‘foutje’??
Daar is geen empathie voor zeker !?
Ik heb dat wel.. ik heb empathie voor de mensen die deze keuze hebben gemaakt en nu heel Nederland over zich heen krijgen.
We zijn allemaal maar mensen hoor.
Hear hear! Ik roep al jaren dat dat ramptoerisme en het collectieve rouwen veel te ver gaat. Het heeft ook ongewenste effecten zoals het in twijfel trekken van onze rechtsstaat…wat an sich niet eens een probleem is, ware het niet dat “men” de neiging vertoont die helemaal maar overboord te gooien.
Toch is er wel een greintje begrip ontstaan voor het fenomeen na het overlijden van Van der Laan. Voor de duidelijkheid; dat was mijn baas. Maar daardoor heb ik wel ervaren hoe die collectieve toestanden ook troostend kunnen zijn. Al snap ik dan nog steeds niet goed hoe dat werkt bij iemand met wie je geen enkele band hebt.
Ik ben het helemaal eens met de schrijver van dit artikel. Ook ik verbaas me over zondvloed van emotionele, meelevende, hart onder de riem stekende empathische diarree. De MH17 was zo’n voorbeeld. Condoleanceregisters waren niet aan te slepen, stilletochtlopers buitelden over elkaar heen en tot overmaat van ramp gingen massa’s vervuilende en leed veroorzakende ballonnen de lucht. Dat er bij die ramp ook een aantal dieren het leven hadden verloren werd niet of nauwelijks vermeld. Minder erg zeker……….. Je zag het bij Nouri, die aardige, lieve talentvolle jonge voetballer. Geveld door onherstelbare hersenschade. Enorme oplopen bij zijn ouderlijk huis, applaus in de 34e mminuut, Barbara Barend die op tv met een bijna orgastisch gemoed uitriep hoe leuk dat joch was, hoe die zijn vader elke dag op het voorhoofd kuste etc. etc……… Eberhard van der Laan, het zelfde verhaal. Prima burgemeester – pardon burgervader. Maar hij ging dood!
Natuurlijk vindt elk fatsoenlijk mens het verschrikkelijk als een meisje van twintig door een gestoorde gek wordt misbruikt en vermoord. Je moet wel een enorme empathieloze hufter zijn om daar onverschillig onder te blijven. Maar dat is dan ook wel. Verdriet zou ik hebben als mijn kat zou overlijden. Of mijn buurmeisje. Of………….. Maar leg mij geen rouw en/of verdriet op over mensen en hun nabestaanden die ik niet ken.