Ventileer je verdriet: durf ongelukkig te zijn!

30 oktober 2019 door Lou Bartels

“Wat verdrietig, dat verhaal van Gabriël over zijn burn-out. Ik herinner me dat ik een tijdje geleden al eens vroeg of ’t wel goed met ‘m ging…” Dat zei onze Karin in de HVD-Whatsappgroep. Natuurlijk zijn wij zeer begaan met het – al dan niet mentale – wel en wee van onze broeders bij HoeMannenDenken.

“Dapper dat je dat durft te zeggen!”

Net als Gabriël kampen vele, vele anderen met neerslachtige gevoelens, met een depressie of een burn-out. Maar het ook daadwerkelijk zéggen, ervoor uitkomen, dát is nog weer een heel ander ding. Sommigen zeggen het niet, omdat mensen in hun omgeving dan meteen en masse “sterkte!” en allerhande goede adviezen gaan roepen. Anderen willen niet als eeuwige zeurder of zwartgallige zeikerd overkomen en gaan daarom maar onopvallend door met ‘gewoon leuk’ zijn.

Ik vind Gabriël ontzettend dapper, omdat hij het toch aandurft om ermee naar buiten te komen. Maar waaróm vind ik het eigenlijk dapper? Het zou helemaal niet dapper moeten zijn, maar juist de normaalste zaak van de wereld! Maar als het shit gaat, mag, nee, kún je dat tegenwoordig niet meer zeggen. Want alles gaat altijd goed met iedereen, toch? En iedereen vindt je dapper en knap als je maar voorál ‘duurzaam’ sterk blijft, als je blijft lachen ook al stort de wereld om je heen in. Tot het moment dat het je niet meer lukt om je masker op te houden. En dan is het te laat. Dan zijn mensen in shock: dat hadden ze niet aan zien komen. Niet bij jou, de altijd sterke en vrolijke.

“Herkenbaar!” x 10

En omdat niemand zijn of haar ongeluk durft te uiten, is het ook des te begrijpelijker dat mensen, lezers, meteen reageren als zij een ander naar buiten zien treden met zijn of haar verdriet en ongeluk. Dat was ook wat mij – vooral op Facebook – zo ontzettend opviel onder de blogposting van Gabriël: de veelvuldige uitroepen van totale herkenning, van het zichzélf in zijn stuk herkennen. “Ja, dát voel ik ook!”

Het gaat dus niet eens zozeer om het verdriet van de schrijver, maar om het feit dat hij naar buiten durft te treden. En vooral om de herkenbaarheid ervan en de wens dat zelf ook te kunnen en te mogen uiten. En wat schrijf je in dat geval? Juist. “Herkenbaar!” Veilig en verborgen, onder andermans posting. En degenen die het op dat moment niet zo heel slecht gaat, roepen medelevend hun zoveelste sterktewens.

Einde aan opgelegd geluk

Maar het kán simpelweg niet altijd goed gaan. Je kúnt niet altijd gelukkig zijn. En dat is ook prima. Het is als bij de beurs: het kan niet oneindig stijgen. Zonder dalen geen pieken, zonder baisses geen hausses. En een piek is nooit eeuwigdurend. Mensen moeten ongelukkig durven en mogen zijn, opdat ze ook weer geluk kunnen ervaren. Maar dat ongelukkig durven zijn, dát is nog een hele kunst.

Daarover schreef de Vlaamse psychiater Dirk de Wachter een dijk van een boek: De kunst van het  ongelukkig zijn. Daarin beschrijft hij de heersende angst voor verdriet en pleit hij ervoor om het hebben van verdriet als zodanig weer in ere te herstellen. Een einde aan de opgelegde, eeuwige vrolijkheid. Verdriet mogen hebben én uiten, zonder dat het met enig waardeoordeel verbonden is, is simpelweg keihard nodig om als mens ook weer gelukkig te kunnen zijn.

Psychiater Dirk De Wachter breekt een lans voor verdriet: ‘Daar zit de verbinding met anderen’

Overdreven Hoera-stemming

Onder andere in bovenstaand artikel stelt De Wachter: streven naar geluk in het leven is fout. Streven naar zingeving en betekenis is daarentegen des te belangrijker. En daar hoort ook het ongelukkig (mogen) zijn bij. Maar dát durven mensen dus niet meer. Want als het niet goed met je gaat, ben je in de huidige maatschappij – waarin je het lot per definitie in eigen hand hebt, waarin je ‘maakbaar’ bent – eigenlijk een loser. Dan ben je af.

Volgens De wachter heerst er zoiets als “een overdreven hoera-stemming door het obsessionele perfectionisme van de ‘homo hyper’ in de wereld van de maakbare mens”. Een mooie beschrijving van de status quo: de mens leeft noodgedwongen voor twee en gaat vervolgens in zijn uppie keihard op z’n bek. Opzwepen tot je gaat hyperventileren. Het is enkel de succesmaatschappij die het juk van het eeuwige geluk oplegt. Niet de afzonderlijke mensen die erin leven.

Dát is ook de reden waarom blogs en artikelen over openlijk verdriet, ongelukkigheid en ingewikkelde levensvragen tegenwoordig  zo populair zijn en zoveel bijval krijgen. De likes schieten omhoog, puur omdat mensen zichzelf kunnen spiegelen en nu ineens merken dat ze helemáál niet zo afwijkend zijn. En dat ze niet langer hun mond hoeven te houden over hun verdriet en ongeluk, want kijk maar: anderen doen het ook! Gebaseerd op haar eigen verdrietervaringen schreef Joke Roelfsema daarover ook een hele mooie beschouwing, die je hier maar even zelf moet lezen.

Het ‘gewone’ lijden moet weer mogen

In een artikel over de almaar stijgende druk op de psychiatrie beschreef psychiater en hoogleraar Damiaan Denys iets wat nauw met deze thematiek samenhangt: de eeuwige druk om succes te moeten hebben. “Het ís niet normaal om mooi en succesvol te zijn en alles onder controle te hebben,” kopt het artikel.

Een krachtige uitspraak is, ik citeer:“We willen tegenwoordig altijd gelukkig zijn. Ons goed voelen. Ons niet vervelen. Lijden is er niet meer bij. Ben je bang? Verdrietig? Eenzaam? Boos? Dat accepteer je niet, je zoekt hulp. En die krijg je. De drempel voor psychologische hulp is laag en de vraag is te groot. Het gewone lijden, dat bij het leven hoort, is compleet gemedicaliseerd. Dus heeft de één een burn-out, de ander ADHD” (bron). En weer een ander heeft PTSS, is HSP’er of autist, denk ik er dan zelf maar even achteraan. Maar iedereen heeft in meer of mindere mate autistische of HSP-trekjes. Het is niets bijzonders. Sterker nog: het is normaal.

Menselijke mentale mankementjes

Toch heeft elk niet meer dan menselijk, mentaal mankementje inmiddels een stempel. En moet dus ook behandeld worden, want ‘níét normaal’. Enkel succes en geluk zijn dat nog. Daarom is het des te belangrijker dat er mensen als Gabriël zijn, die rechttoe rechtaan vertellen over hun verdriet, hun ongeluk, hun depressiviteit, hun burn-out, hun verzuipen in alles moeten en niets meer mogen.

Mensen die laten zien dat het niet meer dan normaal is om je niet altijd even heppiedepeppie te voelen. Die tonen dat ongeluk en verdriet bij het leven horen. En die ook het bewijs zijn dat deze levensfases te overwinnen zijn door erover te praten, door ze tegemoet te treden en te accepteren als iets dat er nu eenmaal bijhoort, bij dat zo ondraaglijk lichte, zware leven.

Bekijk het eens in het grotere plaatje: ook uit ieder zwart gat ontstaat uiteindelijk weer een heel nieuw universum.