Nog even over die mondkapjes, hè…

10 mei 2020 door Lou Bartels

(eigen foto LB)

Een paar dagen geleden keek ik, zoals elke dag, het nieuws. Het Oostenrijkse nieuws dus: Zeit im Bild (ZIB), want hier woon ik nu eenmaal. Op het nieuws was “onze” nationale crisisdokter Günter Weiss (direkteur van de Universiteitskliniek Innsbruck en lid van de Corona crisisstaf van de Oostenrijkse Bundesregierung) aan het woord. Zijn uitspraak: “Nu het virus zich hier in Oostenrijk doodloopt, moet de normaliteit zo snel mogelijk terugkeren. En dat betekent ook: minder mondkapjes. Die moeten enkel nog daar gedragen worden, waar het écht nodig is.”

Onder de duim

Na de relatief strenge lockdown van 6 weken gaat het inderdaad erg goed hier in Oostenrijk. Erg weinig doden (onder de 10 per dag; in totaal zelfs minder dan ‘normaal’), marginale aantallen nieuwe gevallen (vaak ver onder de 50 per dag), en zo’n 14.000 genezen mensen (ja, die worden hier ook minutieus geadministreerd). En het loopt dagelijks verder terug. Er liggen nog maar ca. 80 mensen op de IC, en minder dan 230 in normale bedden. Inmiddels zijn er weer meer kritische grieppatiënten dan coronapatiënten.

Zo goed als “onder de duim” dus, ook volgens de artsen en deskundigen. Men is hier dan ook zeer positief gestemd: de versoepelingen volgen elkaar in rap tempo op, veel mag weer, de app is min of meer van de baan (vooralsnog niet nodig), de clusters en infectie-hotspots zijn bekend. En lokaal ingrijpen (op de rem trappen, zoals dat zo mooi heet) is nu ook prima mogelijk, indien nodig.

Gewend aan mondkapjes

Maar interessant genoeg zijn de mensen er hier in Oostenrijk – na een dikke maand mondkapjesplicht in gesloten ruimtes met meerdere mensen (winkels, supermarkten, openbare instellingen, OV, etc.) – overduidelijk aan het dragen van mondkapjes gewend geraakt. Vóór het naar binnen gaan mondkapje op, buiten weer af. Of niet; er zijn zelfs mensen die dat ding buitenshuis continu op hun gezicht hebben. Wat overigens nooit verplicht is geweest. Je ziet zelfs hier en daar mondkapjes rondfietsen. Totaal zinloos.

Maar het illustreert dat Het Mondkapje (even voor de duidelijkheid: we hebben het hier over de simpele, papieren, chirurgische gezichtsmaskers, níét over N95/N99 alias FFP2/FFP3 partikelfiltermaskers) ook hier dus een alledaags ding verworden is. Geen mens die er nog van opkijkt of moeilijk over doet. Onder het mom van “baat het niet, schaadt het niet” doet iedereen gewoon wat opgedragen wordt, want: “Dit is geen maatregel om moeilijk over te doen.” Andere maatregelen zijn veel lastiger vol te houden en meer protest waard. Volgens de Oostenrijkers dan.

Daarnaast zijn de beleidsmakers er hier – middels uitvoerige informatiecampagnes – in geslaagd om de goegemeente te overtuigen van het feit dat een mondkapje wel degelijk helpt om de verspreiding van het virus af te remmen, maar dat de drager zélf niet door zo’n kapje beschermd wordt. De filterfunctie is one-way: van binnen naar buiten. Niet van buiten naar binnen.

En even een kanttekening: de naam “mondkapje” is een ronduit slechte naam: het is een Mond-Neus-Protectie (MNP), want óók de neus moet afgedekt zijn. Iets wat helaas nog wel eens fout gaat bij sommige mensen.

Testing, testing, one, two…

Nies je bijvoorbeeld in een papieren, chirurgisch kapje, dan blijven zowel de luchtstroom als ook de grotere druppeltjes “binnen”. Ik zag een arts in de ZIB-uitzending een test doen: hij probeerde uit alle macht een aansteker uit te blazen en te niezen, dwars door een mondkapje heen. Geen schijn van kans. De vlam bewoog niet eens. Dát moest ik dus zelf ook even testen. Net als de arts houd ik de aansteker ca. 20cm van mijn – al dan niet bekapte – gezicht verwijderd. En het klopt inderdaad: het vlammetje wordt bijna niet beïnvloed en je krijgt ‘m ook niet uit. En ik heb echt mijn best gedaan (zo hard geblazen dat het mondkapje zowat in mijn ogen zat). Kijk maar:

(excuses voor het per ongeluk rechtop houden van de camera; ik ben nu eenmaal geen prof-YouTuber).

Overigens is een stoffen mondkapje, een zelfgemaakte bescherming of een sjaal duidelijk minder effectief: daarmee kreeg ik de aansteker uiteindelijk wél uit. Daar gaat veel meer lucht doorheen, ook van binnen naar buiten. Ze helpen dan ook echt alleen om de grotere druppels bij hoesten of niezen (of praten met consumptie) tegen te houden, verder doet zo’n stoffen/zelfgemaakte “bescherming” niks. De papieren zijn stúkken effectiever. Heel raar dus dat juist die in Nederland niet voorhanden of in ’t OV zelfs ‘verboden’ zijn en dat iedereen zelf maar wat moet knutselen. En dat kan niet aan de schaarste liggen, want die is er allang niet meer. Ook in Nederland niet; waar een wil is, is een weg. Maar waar is die wil?

NIET voor jezelf, maar voor ANDEREN

Nogmaals: het is dus NIET zo dat je met een papieren mondkapje ineens 100% veilig bent. Integendeel: een simpele mond-neus-protectie beschermt je zelfs helemaal niet. Die ene uitspraak van het RIVM klopt dus: je ademt gewoon alles in wat er toevallig om je hoofd hangt. Maar met een mondkapje op bescherm je ANDEREN om je heen wél. Jouw ademsoep blijft bij jou en zwiert niet vrijelijk door de ruimte. Zeker als je toevallig moet niezen of hoesten (gebeurt iedereen wel eens, hè, ook als je je verder niet ziek voelt), is dat een groot voordeel: die druppeltjes blijven in het mondkapje hangen. Dat is ook de reden waarom zo’n kapje na ca. een uur “op” is; dan moet je hem vervangen (of heet wassen, of een paar uur in de felle zon laten liggen, op je dashboard bijvoorbeeld). Want vochtige kapjes laten nu eenmaal meer door.

En daarmee is ook meteen alles verteld over de zin van zo’n simpel papieren kapje. Meer doet het niet: er worden minder virusdeeltjes via de ‘normale adem’ verspreid en de partikeltjes die wel door het kapje heenkomen, komen beduidend minder ver. That’s it.

En daarom moet je dus ook nog steeds die 1,5 meter afstand aanhouden. En je handen regelmatig wassen. Het ís niet of of; het is en en. Én een mondkapje én afstand houden. En als je symptomen hebt, moet je sowieso thuis blijven en niet alsnog met een mondkapje snel even de straat op of naar de winkel gaan. Mondkapjes zijn voor de mensen die drager van het virus zijn, maar geen symptomen hebben en dus niet weten dat ze besmettelijk zijn.

Virus onder controle? Mondkapjes weg

Nu het virus hier in de Oostenrijkse bergwereld echter zo goed als ingedamd is, vindt Dr. Weiss van de Uniklinik Innsbruck het hoog tijd voor normaliteit: zo snel mogelijk weg met die mondkapjes, in ieder geval daar, waar ze normaal gesproken niet horen. In een acute epidemische situatie: ja, zeer zeker zinvol, omdat het de verspreiding afremt. In een beheersbare situatie met controlemogelijkheden: weg ermee, althans op die plekken waar zo goed als geen infecties plaatsvinden.

En door de brede, repetitieve clusteronderzoeken die hier gedaan zijn (de AGES is de Oostenrijkse variant van het RIVM), kennen we die plekken inmiddels: in de buitenlucht (er zijn hier in Oostenrijk zo goed als geen (!) gevallen bekend waarbij mensen buiten besmet raakten), in de supermarkt (nauwelijks bekende gevallen), en ook op scholen en kinderdagverblijven was de besmettingsgraad zeer laag.

Of je de mondkapjes in ’t geheel af kunt schaffen, is en blijft natuurlijk afhankelijk van de ontwikkeling van de cijfers; blijkt dat die op bepaalde plekken toch weer (te snel) omhoog gaan, kan men – onder andere op basis van die uitvoerige, voortschrijdende clusteronderzoeken – redelijk snel zien waar de meeste nieuwe infecties plaatsgevonden hebben (“hotspots”) en daar lokaal eventueel weer tijdelijk een iets strengere plicht invoeren.

Tijdens een pandemie zijn mondkapjes dus wel degelijk effectief om de verspreiding in te dammen. In het dagelijks leven zonder pandemie (!) zijn ze echter weinig zinvol. Dat wordt ook bevestigd in de enige grotere klinische studie die ik kon vinden:
“Therefore, although we found that distributing masks during seasonal winter influenza outbreaks is an ineffective control measure characterized by low adherence, results indicate the potential efficacy of masks in contexts where a larger adherence may be expected, such as during a severe influenza pandemic or other emerging infection.” (bron: NCBI)

Ook deze studie van nature.com laat de effectiviteit van mondkapjes zien, alleen kan ik de validiteit van dit onderzoek c.q. de onderzoekende instantie niet zo snel achterhalen.

Risicogroepen beschermen

Op plekken waar veel mensen verblijven die tot risicogroepen behoren, zijn mondkapjes (de papieren!) daarom zeer zinvol en zullen dat daar ook nog lange tijd blijven, zo Dr. Günter Weiss. Die mensen moeten immers extra beschermd worden. Dat zijn plaatsen als ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen, allerhande praktijken en contactberoepen, kappers, en ook het OV (waarin het nu alweer drukker wordt).

“Op andere plekken, waar het besmettingsrisico zo goed als nihil is, werkt het dragen van gezichtsafdekkingen echter averechts op de sociale samenleving en moet je dus zo snel mogelijk af van het mondkapjes dragen. Zeker in de buitenlucht,” zegt Dr. Weiss. Daar is het risico namelijk zó gering dat een beetje afstand houden, wat je normaal gesproken ook al doet met onbekenden, in combinatie met goede hygiëne meer dan voldoende is. In het gewone dagelijkse leven ga je immers ook niet bij Jan en alleman op schoot zitten. Blijf uit elkaars intieme ruimte, geef geen handen en laat die beleefdheidszoenen en -hugs weg, en je bent er al.

De enige zin van mondkapjes is dus dat verhinderd wordt, dat personen die geen of heel weinig symptomen hebben, in het dagelijks leven tóch nog vele anderen besmetten. Afgezien van de werking van het masker zelf moet je daarbij ook kijken naar de neveneffecten: als iemand een mondkapje op heeft, bewaar je bijna vanzelf meer afstand tot diegene. Het optische effect, zeg maar. Daarnaast friemel je relatief gezien juist minder in je gezicht, want daar “zit wat in de weg”; het haptische effect. Je mondkapje aan de randen (!) even rechttrekken is – volgens de medici – echt geen probleem. Als er al virussen op zitten, zitten ze immers  hoofdzakelijk aan de binnenkant en zijn het je eigen virussen.

Eenvoudig, goedkoop, dus waarom moeilijk doen?

Mondkapjes vormen een zeer eenvoudige en ook goedkope maatregel, die makkelijk in te voeren én weer af te schaffen is. Ze zijn alleen zinvol in gesloten ruimtes waar ook risicopersonen komen en waarmee een langduriger (!) contact op relatief korte afstand bestaat. In het OV bijvoorbeeld. Het risico van besmetting bij vluchtig contact op meer dan een meter afstand is verwaarloosbaar. Hier roepen ze overigens de hele dag: “Houd één babyolifant afstand!” Ja, echt waar. Een babyolifant. Van 1 maand of 6 maanden oud? Maakt niet uit. Eén babyolifant.

De schijnveiligheid die zo vaak aangesproken wordt, is overigens enkel een gevolg van menselijke onwetendheid, met andere woorden: van bar slechte informatiecampagnes. Er zijn namelijk helaas nog steeds hordes mensen die denken dat als ze een mondkapje dragen, zij zich niet meer aan de rest van de maatregelen hoeven te houden. Die dus roepen: “Afstand houden, handen wassen, elleboog niezen en die hele tamtam is niet meer nodig, WANT ik draag toch een mondkapje?” Dat is ronduit stom. En klopt ook niet. Een mondkapje is enkel en alleen zinvol en effectief als je je óók aan de overige maatregelen blijft houden. Aldus Dr. Weiss. Wat mij betreft kan Van Dissel dus opkrassen. Je moet je volk gewoon goed informeren.

Samengevat

Volgens Dr. Weiss is het enige wat “we” als bevolking bij mogelijke nieuwe pandemieën en eventuele lokale tweede golfjes moeten doen, samen te vatten tot deze acties:

• Grootschalige clusteronderzoeken (zodat je steeds de hotspots kent, de plekken waar het virus het sterkst overgedragen wordt)
• Testen testen testen (zodat je vroeg weet wie besmet is en geïsoleerd moet worden)
• Identificatie van langdurige contacten op korte afstand (kan ook prima zonder app)
• Algehele hygiëne (handen wassen, afstand houden tot onbekenden)
• Thuisblijven bij de minste of geringste symptomen
• Mondkapjes dragen, maar alleen daar waar nodig en zinvol voor de bescherming van risicogroepen

En dat gebeurt hier in Oostenrijk dus al sinds enige tijd, met het resultaat dat het virus verregaand ingedamd is, we praktisch geen doden of nieuwe gevallen meer hebben, en nu alles weer langzaamaan opengaat. Weliswaar mét die beruchte, maar zeer beheersbare en lokaal inzetbare Merkel’sche voet op de rem, maar toch. En dan komt het vást allemaal echt wel weer goed. Zo niet: dan toch nog maar even dat mondkapje opzetten. Nu alleen nog zorgen dat die dingen ook daadwerkelijk voor iedereen tegen kostprijs beschikbaar zijn, in plaats van ze voor het gewone volk te verbieden.